Wigilia pełna duchów to
zbiór klasycznych opowiadań grozy, które powstały w epoce wiktoriańskiej i
edwardiańskiej. Ich motywem przewodnim są nawiedzone miejsca, elementy
spirytyzmu, tajemnice z przeszłości, nadprzyrodzone siły. Większość opowiadań
nie ma nic wspólnego ze świętami Bożego Narodzenia. Tytuł tomu nawiązuje do
tradycyjnych wierzeń przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Podczas Wigilii Bożego
Narodzenia, dusze tych, którzy odeszli, dzięki łasce Boskiej są w stanie
opuszczać zaświaty i przebywać ze swymi bliskimi w swoich dawnych domach. W
wiktoriańskich gazetach i czasopismach w tym okresie kalendarzowym, często
pojawiały się opowieści o duchach, a czytanie ich przy świecach i przy kominku
w długie, zimowe wieczory stało się tradycją.
Zbiór otwiera wiktoriańskie
opowiadanie Mrs. J. H. Riddell (Charlotte Riddell) Dom pod włoskim orzechem
(Walunt-Tree House, 1882). Przekazuje ono historię niezamieszkanej od
siedmiu lat rezydencji, która ciągle stała pusta. Obecnie zjawia się nowy
właściciel, Pan Stainton, który od razu zostaje powiadomiony, że dom jest
nawiedzony. Wbrew radom prawnika postanawia jednak w nim zamieszkać i rozwikłać
tajemniczą historię, która wiąże się z domem. To staromodna opowieść ze
szczęśliwym zakończeniem, w której dobro zwycięża zło. Poruszane są też kwestie
zachowania dorosłych względem dzieci, winy i kary.
Duch Panny młodej (A
Spirit Bride, 1896) Adrew Haggarda opowiada o uczestnictwie Pana George’a Ashburtona,
w proszonym seansie spirytystycznym, który odbył się w nawiedzonym domu państwa
Smith’ów. Postanowili oni skorzystać z medium, aby zmaterializować duchy i
dowiedzieć się, czego właściwie oczekują. Między innymi pojawia się piękna
Evelyn, w której George zakochuje się. Evelyn zostaje jego żoną zastrzegając,
że co tydzień na dwa dni będzie go opuszczać. Rozwiązanie tego wszystkiego jest
bardzo ciekawe.
Modlitwa Sir Hugona (Sir
Hugo’s Prayer, ok. 1920) G. B. Burgina (George Brown Burgin) opowiada o
duchach sir Hugona Folletta i lady Follett, które wędrują po blankach zamku
Dulverton. Nadszedł czas, że po upływie setek lat, obydwoje stwierdzili, że
stali się okropnie nudni i staroświeccy. W dodatku lady Follett pragnęła znów
żyć i mieć ciało z krwi i kości. Gdy więc na blankach zamku w Wigilię tuż przed
północą zjawia się Clare Follett w towarzystwie dwóch mężczyzn nieukrywających
wzajemnej niechęci, duchy zaczynają interesować się całym zajściem i nieco się
wtrącić.
W tomie znaleźć można również
opowiadanie Elizabeth Gaskell zatytułowane Opowieść starej piastunki (The
Old Nurse’s Story, 1852). Stara niania Hesther opowiada, jak w wieku 17 lat
zabrała ukochaną pięcioletnią podopieczną, osieroconą pannę Rosamond, do
imponującej, ale zaniedbanej rezydencji Furnivall Manor, w pobliżu Cumberland
Fells. Dom zamieszkany był jedynie przez parę osób, ale działy się w nim dziwne
rzeczy. To bardzo ciekawe opowiadanie i jedno z moich ulubionych z tego tomiku.
Duch lalki (The Doll’s Ghost,
1896) F. Marion Crawford (Francis Marion Crawford) opowiada o Panu Bernardzie
Puckler’u, renomowanym doktorze lalek i jego córeczce dwunastoletniej Else,
która naprawiała lalkom ubranka i układała im włosy. Pewnego dnia dostają do
naprawy lalkę o imieniu Nina, z którą Pan Puckler obnosi się bardzo delikatnie.
Dzieje się jednak coś niesamowitego.
Wrzeszcząca czaszka (The
Screaming Skull, 1911) to kolejne opowiadanie autorstwa F. Marion Crawford.
Narrator opowiada drugiej osobie historię Pani Pratt. Jej mąż, Luke, był
krewnym narratora, a wskutek śmierci ich syna Charleya, to on odziedziczył ich
dom. Luke był lekarzem i zdołał przeżyć żonę. Przy ciele znaleziono
wypolerowaną czaszkę, którą zostawiono w rezydencji. Czaszka krzyczy od czasu
do czasu. Sprzedaż albo wynajem domu nie wchodzi w rachubę. Zagadka śmierci w
tle.
W opowiadaniu Górna koja (The
Upper Berth, 1886) ponownie F. Marion Crawford, Pan Brisbane przybliża
zgromadzonym niesamowitą historię o duchu. Wszystko działo się tym razem nie w
rezydencji, ale na statku i podczas rejsu parowcem przez Atlantyk. Dostał on dolną
koję w kabinie sto pięć. Okazuje się, że to dość niezwykła kabina, a szczególną
uwagę od jakiegoś czasu zwraca zwłaszcza umieszczona tam górna koja.
Autorem opowiadania Kapitan
„Gwiazdy Polarnej” (The Captain of the „Pole-Star”, 1883) jest Artur Conan
Doyle. To rodzaj dziennika studenta medycyny Johna M’Alistera Raya,
prowadzonego podczas sześciomiesięcznej podróży przez Morze Północne na
wielorybniku „Gwiazda Polarna”. Historia szczegółowa i moim zdaniem udana.
W opowiadaniu Edith Wharton
zatytułowanym Później (Afterward, 1910) ponownie spotykamy ducha.
Opowieść podzielona została na pięć części. Mowa jest o chciwości i zemście. W
całej historii występuje kilka konfliktów, zarówno wewnętrznych, jak i
zewnętrznych. Narracja koncentruje się na głównej bohaterce, Mary Boyne, która nie
wie nic o interesach swego męża Neda, dopóki nie umrze.
W opowiadaniu Jesion (The
Ash-Tree, 1904) M.R. Jamesa (Montague Rhodes James) mamy połączenie wątków
starego drzewa, procesu czarownic i niewyjaśnionych zgonów. Historia rozgrywa
się na przełomie XVII i połowy XVIII wieku. Głównymi bohaterami są: właściciel
ziemi Sir Matthew Fell i jego wnuk Sir Richard Fell. W 1690 r. Kobieta znana
jako Pani Mothersole zostaje uznana za czarownicę i skazana na śmierć, głównie
na podstawie zeznań Sir Matthew Fell’a. Niedługo potem Sir Matthew umiera w
tajemniczych i przerażających okolicznościach. Jakieś pięćdziesiąt lat później
Sir Richard, dziedziczy dawny dom swojego dziadka. Odkrywa, że jesion na
terenie domu sprawia pewne problemy.
Duch Skarbca (The Ghost of the
Treasure-Chamber, 1886) Emily Arnold jest raczej przewidywalną, ale w pełni
przyjemną klasyczną historią o duchach. Historia dziewczyny, która w wyniku wielkich
długów, musi opuścić ukochanego ojca i zamieszkać w rodzinnym zamku należącym
do jej ciotki. W posiadłości mieszkały też dzieci ciotki.
Isabella Frances Romer w Nekromancie
– duch a czarna magia (The Necromancer; or, Ghost versus Gramarye, 1842)
opowiada historię pewnej rodziny, w której znika dziedzic majątku markiz
Gaetano Sammartino, a jego narzeczona markiza Lukrecja Parisio, pogrąża się w
rozpaczy. Minęły trzy lata poszukiwań. Własność powinna przejść na młodszego
brata zaginionego dziedzica , hrabiego Felice, który pierwotnie przeznaczony
był do stanu duchownego. Ręka Lukrecji miała przypaść teraz młodszemu hrabiemu,
ale młoda kobieta nadal była nieutulona w żalu i chciała zyskać pewność śmierci
Gaetano. Tymczasem w Palermo pojawia się eksperymentator Waldkirch.
Wigilia pełna duchów to
zbiór klasycznych, wiktoriańskich opowieści grozy. To zbiór dwunastu opowiadań bardziej
lub mniej znanych pisarzy, które stoją na różnym poziomie zarówno pod względem
stylistycznym, budowania fabuły i stopniowania napięcia. Niemniej to tom, do
którego można powracać.
Wigilia pełna duchów,
wydawnictwo Zysk i S-ka, wydanie 2019, tłumaczenie: Katarzyna Bogiel, Beata
Długajczyk, Ewa Horodyska, Robert Lipski, Jerzy Łoziński, Jan S. Zaus, okładka
twarda z obwolutą, stron 389.
* Słowem malowane, 17.12.2019